مشرق:حدود یک ماه و نیم بیشتر از اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها نمی‌گذرد و بررسی آثار و تبعات مثبت این طرح عظیم ملی در اقتصاد و بهره وری هنوز زود به نظر می‌رسد اما اگر طرح هدفمندی یارانه‌ها در همین یک ماه ونیم گذشته آمار را به سمت تحلیل‌های مثبت از اجرای این طرح کشاند، در بحث بنزین اتفاق بزرگی رخ داد که کمتر به آن پرداخته شده است.

در بهار سال 88 و درست در اوج مسایل انتخابات ریاست جمهوری و شور و شوق مردمی برای حضور در عرصه انتخابات بود که در کنگره امریکا چندسناتور امریکایی با ارائه طرحی به مجلس سنا خواستار افزایش تحریم ایران درحوزه انرژی شدند؛ تحریمی که این بار شامل فرآورده‌های نفتی چون بنزین می‌شد.

طرح تحریم صادرات بنزین ایران در بهار 88 در حالی در مجلس سنای آمریکا کلید خود که سناتور جان کین به نمایندگی از 25 سناتور مجلس سنای آمریکا رو به شرکت‌های صادر کننده بنزین به ایران اعلام کرد که دو راه را می‌توانند برگزینند: اقتصاد ایران و یا اقتصاد آمریکا!

طرح تحریم بنزین که شامل منع خرید نفت خام از شرکت‌های تامین کننده بنزین و فرآورده‌های نفتی برای ایران توسط آمریکا می‌شد، توسط این 25 سناتور در قالب یک طرح به مجلس سنا رفت اما طرح در‌‌ همان زمان نیز با موافقان و مخالفان متفاوتی در مجلس سنا و نمایندگان رو به رو بود.

این برای اولین بار نبود که امریکا طرحی برای تحریم انرژی ایران تهیه می‌کرد و بر اساس قوانین وضع شده برای تحریم ایران که در سال 1996 به تصویب کنگره آمریکا رسید، شرکت‌های خارجی که بیش از 20 میلیون دلار در پروژه‌های نفت و گاز ایران سرمایه گذاری کنند، از سوی دولت واشنگتن مجازات خواهند شد، اما اجرای این قانون به دلیل واکنش‌های منفی از سوی دیگر کشور‌ها همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار داشته و توسط هیچ کدام از کشور‌ها اجرا نمی‌شود.

طرح تحریم بنزین ایران در ادامه‌‌ همان طرحی است که اوایل اردیبهشت امسال گروهی از نمایندگان کنگره آمریکا برای مسدودکردن جریان صادرات بنزین به ایران تهیه کردند. قرار است براساس طرح «قانون پیشبرد تلاش‌های دیپلماتیک در مورد ایران»، نهادهایی که در عرضه، دلالی، بیمه یا تحویل بنزین به ایران نقش داشته باشند، تنبیه ‌شوند.

ایران و شرکتهای صادر کننده بنزین
اما چه کسانی قرار بود از بین اقتصاد ایران و امریکا، دست به انتخاب بزنند؟ بخشی از واردات بنزین ایران از طریق شرکت‌هایی همچون ویتول و گلنکور سوئیس، توتال فرانسه، بی‌. پی بریتانیا، ریلاینس هند و شرکت سوئیسی-هلندی ترافیگورا تامین می‌شد. شرکت بیمه لویدز لندن نیز بیشتر تانکرهای حامل بنزین به ایران را بیمه می‌کرد. البته به فهرست این شرکت‌ها و کشور‌ها، واردات از امارات را نیز باید افزود که 76 درصد بنزین وارداتی ما را تامین می‌کرد. با این حال با مطرح شدن احتمال تحریم ایران در حوزه انرژی شرکت‌های هندی و چینی که بخشی از بنزین مورد نیاز کشور را تامین می‌کردند، رسما بیان کردند که قصد تحریم ایران را نداشته و در عین حال حاضر به افزایش میزان صادرات خود نیز هستند. در عین حال خبر احتمال واردات بنزین به ایران از ونزوئلا که توسط مسئولان وزارت نفت در مجلس شورای اسلامی مطرح شد، با حیرت کشورهای غربی رو به رو شد.
ایران که روزانه 20 میلیون لیتر خریدبنزین از این شرکت‌ها داشت در برابر شایعه تحریمهای بیشتر امریکا، شرکت‌های اروپایی را مانند امریکا با این گزینه رو به رو ساخت که می‌توانند در وضعیت بحران اقتصادی امریکا و اروپا دست به تحریم ایران زده و بازار خوب فروش روزانه 20 میلیون لیتر بنزین به کشورمان را از دست بدهند و یا اینکه طبق روال گذشته به کار خود ادامه دهند.

اختلاف‌ها آغاز می‌شود
البته این تنها راه حل ایران نبود. سهمیه بندی شدن بنزین که چند سال پیش و در راستای هدفمندی یارانه‌ها آغاز شده بود، نوید بخش فردایی بهتر برای مردم و مسئولان بود. فردایی که بدون نیاز به واردات بنزین و با بنزین تولید شده در داخل کشور، دیگر نیازی به خروج ارز از کشور برای واردات بنزین نبود.
بیان این راه حل‌ها توسط دولت نه تنها سناتورهای امریکایی را درباره نتایج طرح احساسیشان به شک انداخت، بلکه کشورهای اروپایی را واداشت در مقابل این اقدام مجلس سنا موضعگیری کرده و از رییس جمهور امریکا بخواهند چنین طرحهایی را که به ضرر اقتصاد آنهاتمام می‌شود امضا نکند.
جدای از عدم همراهی اروپا با این طرح نپخته مجلس سنا، در مجلس نمایندگان و دولت امریکا نیز اختلافاتی در این زمینه وجود داشت.
روزنامه فاینشنال تایمز و هفته نامه فارین پالیسی اولین رسانه‌هایی بودند که از اختلافات عمیق کنگره امریکا با دولت بر سر اعمال تحریمهای بیشتر علیه ایران خبر دادند. در حالی که از اوایل فروردین ماه 88 کنگره امریکابه دنبال مطرح کردن بحث تحریم صادرات بنزین به ایران بود، حتی در روزهای منتهی به تصویب این طرح در کنگره نیز هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه امریکا حاضر به اظهار نظر درمورد اعمال این تحریم‌ها نبود.
روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز با فاش کردن کشمکش موجود میان کاخ سفید و کنگره در مورد طرح تحریم بنزین ایران نوشت: کنگره با توجه به اینکه ایران یک سوم بنزین مورد نیاز خود را از خارج وارد می‌کند معتقد است تحریم بنزین ایران به منزله «گلوله‌ای نقره‌ای» خواهد بود که به سوی ایران شلیک می‌شود اما کاخ سفید چنین نظری ندارد.
بر اساس گزارش این روزنامه انگلیسی، دولت آمریکا همچنین در واکنش به این طرح از کنگره خواسته بود با گنجاندن عبارتی در طرح خود انعطاف بیشتری به آن بدهند و شرکت‌های متعلق به کشورهایی که «همکاری نزدیکی» با آمریکا در اعمال فشار به ایران دارند را از جریمه و مجازات مستثنی کنند.
تحلیلگر مجله آمریکایی فارین پالیسی نیز با اشاره به غیرمفید بودن تحریم بنزین ایران تصریح کرد که «محمود احمدی‌نژاد» اقدامات چشمگیری را انجام داده است تا آسیب پذیری ایران در برابر تحریم بنزین را بی‌اثر کند.
نویسنده این مجله با اشاره به اینکه طرح قطع واردات بنزین به ایران با حمایت 74 تن از سناتورهای مجلس سنا و 294 تن از نمایندگان مجلس نمایندگان آمریکا روبرو شد، بیان کرد: ایران آنطور که کنگره آمریکا تصور می‌کند از تحریم‌های بنزین آسیب‌پذیر نخواهد شد و به مرور زمان وابستگی این کشور به بنزین خارجی کاهش پیدا می‌کند.
این مجله امریکایی اما همزمان به اقدامات دولت ایران برای جلوگیری از آثار و تبعات تحریم بنزین اشاره کرده و نوشت: احمدی‌نژاد به طرز چشمگیری زیرساخت‌های پالایشگاه ایران را گسترش داده است. از مجموع 9 پالایشگاه ایران، در حال حاضر هفت پالایشگاه در حال توسعه است. هفت پالایشگاه جدید نیز در دست ساخت است و در سه تا پنج سال آینده اینگونه پروژه‌ها ظرفیت پالایش ایران را دو برابر کرده و می‌توان آن را با عربستان سعودی در یک ردیف قرار داد. تلاش‌های احمدی‌نژاد به همراه طرح سهمیه بندی کردن بنزین، نیاز ایران به وارد کردن محصولات نفتی را کاهش داده است و با کاهش وابستگی ایران به محصولات نفتی خارجی، وابستگی نفتی ایران به زیر 25 درصد خواهد رسید و حتی این وابستگی با افزایش ظرفیت پالایش ایران به زیر 15درصد کاهش خواهد یافت و ایران در نظر دارد در زمینه بنزین به خودکفایی برسد و پس از آنکه ایران به خودکفایی رسید می‌تواند به یکی از صادرکنندگان شبکه نفتی مبدل می‌شود.

تصویب تحریم‌ها در امریکا
با وجود هشدارهایی که به دولت امریکا داده شده بود، مجلس سنای این کشور سرانجام پس از هشت ماه در آذرماه 88 طرح تحریم بنزین ایران را تصویب کرد.
این لایحه به باراک اوباما، رییس جمهور آمریکا این اختیار را می‌داد که به نحو مناسبی شرکت‌هایی را که محصولات نفت پالایش شده یا توانایی واردات یا تولید آن‌ها در داخل کشور را به تهران ارایه می‌دهند از انجام تجارت با آمریکا منع کند.
مجلس نمایندگان آمریکا این لایحه را گرچه با 412 رای موافق و 12 رای مخالف تصویب کرد اما طرح تحریم ایران در حوزه بنزین اما دو بار در مجلس سنا و کنگره مسکوت ماند. یکبار قبل از اینکه این طرح در آذرماه 88 به تصویب برسد، به دلیل آغاز دور جدیدی از گفت‌و‌گوهای 1+5با ایران این طرح به مدت محدودی از دستور کار مجلس سنا خارج شد و بار دیگر در مهر ماه سال جاری بود که با توجه به اختلافات به وجود آمده بین کنگره و دولت امریکا این طرح برای یک ماه مسکوت ماند.
ایران گرچه در مذاکرات مربوط به پرونده هسته‌ای کشورمان با گروه 1+5وارد مذاکره شده بود اما بی‌توجهی دبیر شورای عالی امنیت ملی به درخواست گفت‌و‌گوی دو جانبه نماینده امریکا با ایران، باعث شد خشم طرف امریکایی از این رفتار، به صورت تصویب این تحریم‌ها درآید.
کارشناسان سیاسی نیز معتقد بودند تصویب تحریم‌ها درکنگره امریکا و بعد امضای آن توسط رییس جمهور این کشور در تیرماه سال جاری اقدامی جهت اجبار ایران برای مذاکره با امریکا بود. مذاکره‌ای که در ‌‌نهایت نمی‌توانست سودی برای طرف ایرانی داشته باشد.
در دی 88 و به دنبال تصویب این طرح در سنای آمریکا و پس از ابلاغ آن از سوی باراک اوباما در تیرماه 1389، بر اثر تهدیدهای دولت آمریکا بسیاری از شرکت‌های بزرگ نفتی در کشورهای مختلف جهان صادرات بنزین خود را به دلایل مختلف متوقف کردند و همکاری‌های خود را در پروژه‌های نفتی کاهش دادند؛ غافل از آنکه همکاری نکردن با کشوری مانند ایران که دومین دارنده ذخایر گاز، ‌ چهارمین دارنده ذخایر نفت و پنجمین صادرکننده نفت جهان است زیان‌های بسیاری را متوجه آنان خواهد کرد.

پیروزی بزرگ دولت در خودکفایی بنزین چگونه رقم خورد؟
احمدی‌نژاد با مطرح شدن بحث احتمال تحریم ایران در حوزه واردات بنزین در شهریور ماه 88 در مراسم معارفه وزیر نفت دولت دهم گفت: دشمنان در طول این 30 سال پس از پیروزی انقلاب برای نفت ما خط و نشان‌های زیادی کشیده‌اند و هر بار نیروهای انقلابی صنعت نفت ما توی دهن آن‌ها زده‌اند، این اتفاق بار‌ها رخ داده و اکنون آن‌ها بحث تحریم بنزین را مطرح می‌کنند که این امر نشدنی است.
طرح تحریم بنزین ایران اما درجریان این کش و قوسهای سیاسی مصداق ضرب المثل قدیم ایرانی «عدو شود سبب خیر» شد. ایران که تاکنون روزانه 65 میلیون لیتر مصرف روزانه بنزین داشت و 20 میلیون لیتر آن را نیز از طریق واردات تامین می‌کرد در طی همین یکسالی که مسئله تحریم بنزین مطرح شد، با تدابیر دولت توانست با اصلاح سیاستهای اقتصادی خود و همچنین توجه ویژه به بحث صرفه جویی در مصرف و هدفمندی یارانه‌ها و همچنین توجه خاص به گسترش طرفیت پالایشگاه‌ها، حماسه‌ای بسازد که در طول تاریخ ایران بی‌نظیر بود.
طرح تحریم بنزین ایران در شرایطی کلید خورد که کشورمان از مدت‌ها پیش برنامه‌های بیشماری را برای کاهش وابستگی به بنزین وارداتی در دستور کار داشت اما احمدی نژاد با جسارت به این کار جهشی تاریخی داد و طرحی درانداخت که همگان را در انقلاب بنزینی جمهوری اسلامی ایران شگفت زده کرد.

 

 

برنامه ریزی برای واردات بنزین مورد نیاز از کشورهایی نظیر ترکیه، چین و ونزوئلا، دنبال کردن ویژه بحث افزایش طرفیت پالایشگاه‌ها و تولید بهینه بنزین در داخل کشور و همچنین مسئله مهم و حیاتی هدفمند کردن یارانه‌ها سه عاملی بود که پیروزی بزرگ دولت در جریان تحریم بنزین را رقم زد. مجموعه اقداماتی که دولت برای خودکفایی در تولید بنزین و عدم نیاز به واردات آن انجام داد بدین شرح است:
1- طرح استراتژیک تامین 48 ساعته بنزین با رایزنی با کشورهایی چون ترکیه و چین
2- ذخیره بنزین ایران در کنار تولید روزانه 44 میلیون لیتری بدون اینکه وارداتی انجام شود تا حدود سه ماه کفاف تامین نیاز بنزین داخلی را می‌داد.
3- توسعه زیرساخت‌های پالایشی کشور به نحوی که از 9 پالایشگاه، ‌7 پالایشگاه در حال اجرا کردن طرح‌های توسعه‌ای خود هستند؛ به نحوی که با اجرای طرح‌های توسعه‌ای و ادامه ساخت پالایشگاه‌های جدید، ظرفیت پالایشی کشور طی سه تا پنج سال آینده، دو برابر خواهد شد.
4- از اواخر مرداد ماه 89 که طرح ضربتی تولید بنزین در صنعت نفت آغاز شد، چندین میلیون لیتر بنزین در مجتمع‌های پتروشیمی تولید شده که برای انتقال آن‌ها به پالایشگاه‌های آبادان، شیراز، بندرعباس، بندر صادراتی ماهشهر و سایر پالایشگاه‌های کشور در مجموع 880 دستگاه تانکر جاده‌پیما، چند فروند کشتی و مخزن دارهای راه‌آهن به کار گرفته شد و همچنین در کوتاه‌ترین زمان ممکن 15 کیلومتر خطوط لوله جدید احداث شد.
5- اجرایی شدن طرح تولید بنزین در واحدهای پتروشیمی امیرکبیر، نوری، بندرامام، جم، بوعلی سینا و اراک که نه تنها توانست نیاز داخل را تامین کند، بلکه توانست امکان صادرات بنزین را نیز برای کشور فراهم آورد.
6- صرفه جویی 12 میلیارد دلاری به دنبال اجرایی شدن طرح سهمیه بندی بنزین، طرح گازسوز کردن خودرو‌ها به نحوی که از زمان اجرای این طرح گاز طبیعی از سهم 10 درصدی در مصرف سوخت در بخش حمل و نقل برخوردار شده است.

خشم غربی‌ها از خودکفایی بنزین و اذعان به ناکارآمدی تحریم‌ها
با گذشت چندین روز از اعلام خبر خودکفایی تولید بنزین در ایران و صدور اولین محموله بنزین تولیدی ایران، رسانه‌های غربی علیرغم طرح ادعاهایی سطحی از جمله موقتی بودن این خودکفایی، ناچار به قبول کردن ناکارآمدی تحریم‌ها علیه ایران شدند.
زمانی که خبر خودکفایی کامل ایران در تولید بنزین بر روی سایت ها و خبرگزاری‌ها قرار گرفت عملا رسانه‌های خارجی بالاخص غربی با شک مواجه شدند و به مانند گذشته سعی در تصنعی نشان دادن این حرکت عظیم داشتند و در اخبار خود بااستناد به کار‌شناسان اقتصادی، این دستاورد را دراین مدت غیر قابل باور می‌خواندند و می‌گفتند که این اقدام امکان پذیر نیست.
رسانه‌های غربی همچنین اعلام کردند پس از تحریم بنزینی ایران، این کشور در ماه جولای با افت پنجاه درصدی در واردات بنزین همراه بود و به گفته اقتصاددانان ایران در فاصله آگوست تا سپتامبر تنها 12 میلیون تن بنزین را وارد کرده است که 80 درصد پایین‌تر از میزان در ماه گذشته آن بوده است.
خشم رسانه‌های غربی از اقدام شگفت ایران در قطع وابستگی خود به بنزین وارداتی آن‌ها را وادار به طرح ادعاهایی مضحک و سطحی برای تاثیر گذاری بر این پیروزی بزرگ کرد. این رسانه‌ها در وهله اول مدعی شدند که ممکن است ایران در کوتاه مدت بتواند بنزین خود را تامین کند ولی در بلند مدت با مشکل مواجه خواهد شد بعد از آن نیز اعلام کردند بنزین تولید داخل کشور آنقدر بی‌کیفیت است که هوای آلوده تهران در زمستان سال جاری محصول این بنزین بوده است!
با این حال این شایعات و دروغ پردازی‌ها نیز به مانند تمام دروغپردازیهای دیگر آنچنان با شکست مفتضحانه‌ای رو به رو شد که این رسانه‌ها خود در ادامه مجبور شدند اذعان کنند که مقابله با تحریم بنزین و خودکفایی ایران در تولید بنزین قدرت احمدی‌نژاد در اداره کشور و مقابله با تحریم‌ها را به خوبی نشان داده است.
نشریه نشنال ژورنال با اشاره به تلاش‌های اوباما برای اجرایی کردن طرح تحریم صادرات بنزین به ایران نوشت: به عقیده کار‌شناسان این طرح نه تنها تاثیری در تغییر مواضع ایران نداشته بلکه قدرت احمدی‌نژاد و دولت وی را افزایش داد.

شبکه راشاتودی نیز در گزارشی درباره خودکفایی تولید بنزین در ایران نوشت: دولت ایران با این اقدام ضربتی خود به غرب فهماند که تحریمهای غرب دیگر کارآمد نیست و احمدی نژاد با این اقدام، انقلابی در حوزه بنزین بوجود آورد و بر محبوبیت خود در میان ایرانیان افزود.

 

کلمات کلیدی : دکتر، انقلاب، بنزینی، احمدی، نژاد، نفت، بنزین، خودکفایی، طرح، هدفمندکردن یارانه ها